Houten – Pleinkerk

In 2005  en 2007 is dit Van Oeckelen-Orgel uit 1877 door Sander Booij Orgelmaker weer speelbaar gemaakt. In 2005 bestonden werkzaamheden  voornamelijk uit het gangbaar maken van mechanieken, minimale intonatiecorrecties van de Trompet 8′ en een uitgebreide stembeurt.

 

Eind 2007  werd uitgebreider onderhoud uit gevoerd.  Zo werd de toetsmechaniek opnieuw afgeregeld en werd loshangend lijstwerk van het front weer vastgemaakt en de vazen op de torens weer recht gezet. Belangrijker werkzaamheden betrof het herstel van de winddruk, die van 68 mm. weer is teruggebracht naar 78 mm. waterkolom, waarbij een beter Van Oeckelen-klankbeeld tevoorschijn kwam. De intonatie werd op de hogere druk aangepast en grotendeels hersteld naar de oorspronkelijke situatie, al zijn de grovere kernsteken van De Koff gehandhaafd. De intonatie van de Mixtuur is thans door middel van voorheen ontbrekende kernsteken beter aangepast aan het klankbeeld.

De Trompet 8′ werd schoongemaakt en opgevormd. Zo werd oxidatie van het later bijgeplaatste groot octaaf verwijderd, kelen en tongen gepolijst en gevlakt. De niet originele belering (De Koff en later) werd verwijderd, enkele stemkrukken vervangen en enkele bekers steviger opgehangen.

Geschiedenis

Op 30 oktober 1877 besloten de kerkvoogdij en de notabelen van de Hervormde Kerk te Houten een orgel aan te schaffen. Reeds op 10 maart 1878 werd het orgel in gebruik genomen met een bespeling door Richard Hol, destijds organist van de Domkerk te Utrecht. Gezien de voor die tijd relatief lage aankoopsprijs en snelle levering van het instrument had Van Oeckelen dit orgel waarschijnlijk al klaar staan in de werkplaats en zal het orgel uit ongeveer 1875 dateren. Wonderwel pastte het instrument uitstekend in het kerkgebouw te Houten.

 

Oorspronkelijke dispositie

 

Manuaal C-f3

Bourdon 16′ B/D
Prestant 8′
Holpijp 8′
Salicionaal 8′
Viola di Gamba 8′ (af c)
Octaaf 4′
Speelfluit 4′
Woudfluit 2′
Trompet 8′

 

Pedaal C-a0

Aangehangen

1918: J.C. Sanders te Utrecht

Herstel/Groot onderhoud. Vernieuwen van lessenaarbak en bakstukken, tevens handklavier anders gepositioneerd. Verdere exacte werkzaamheden niet bekend

 

1964: J. de Koff & Zn. te Utrecht

Restauratie. Nieuw pedaalklavier geplaatst met grotere omvang dan het oorspronkelijke klavier (thans C-f1 in plaats van C-a0 tot 1964). Gedeeltelijk vervangen van het speelmechaniek, en aanbrengen van metalen registerzwaarden. Plaatsen van een nieuw groot octaaf voor de Trompet 8′ (tot 1964 was er geen groot octaaf aanwezig). Incidenteel originele Van Oeckelen-tongen van de Trompet 8′ vervangen door nieuwe. Oorspronkelijke Viola di Gamba 8′ vervangen door een Mixtuur.

Bijplaatsen van een (pneumatische) Tremulant, hiervoor registerknop van ‘Ventiel’ gebruikt, ventiel zelf verwijderd. Nieuwe orgelventilator geplaatst, tot die tijd was er geen windmotor aanwezig. Verlagen van de winddruk naar 68 mm, met de daar bij behorende intonatiewijzingen.

 

1978: Gebr. Van Vulpen te Utrecht

Restauratie. Opnieuw beleren van de magazijnbalg. Herstel van de windladen. Schokbalg toegevoegd. Mixtuur van De Koff uit 1964 vervangen door een nieuw exemplaar, gebaseerd op mensuur van Octaaf 4′. Nieuwe bekers voor het groot octaaf van de Trompet 8′, koperen omhulsels toegevoegd tegen het doorzakken. Incidenteel tongen van de Trompet 8′ vervangen door nieuwe.  Lage winddruk uit 1964 gehandhaafd

 

Tussen ca. 2000 en 2005 heeft het orgel geen onderhoud gehad en was het orgel vanwege ernstige verwarmingsproblemen in slechte staat.

 

Huidige dispositie

 

Manuaal: C-f3

Bourdon 16′ B/D – C-h0 hout, deling bas en discant tussen f1 en fis1
Prestant 8′ – C t/m gis1 in front, frontpijpen in de onderste tussenvelden zijn loos
Holpijp 8′ – C-H hout
Salicionaal 8′ – C-H gecombineerd met Prestant 8′
Octaaf 4′
Speelfluit 4′ – C-F gedekt, vervolg open
Woudfluit 2′ – cilindrisch
Mixtuur 1 1/3′ (2-3 sterk) – Van Vulpen, 1973
Trompet 8′ – C-H De Koff/Van Vulpen, vervolg origineel Van Oeckelen

Windlosser – registerknop in gebruik voor de Tremulant

 

Pedaal C-f1

Aangehangen

 

Samenstelling Mixtuur:

C: – 1 1/3′ – 1′
c: 2′- 1 1/3′
c1: – 2 2/3′ – 2′ – 1 1/3′
c2: – 4′ – 2 2/3′ – 2′

 

Winddruk: 78 mm

 

De windvoorziening bestaat uit een magazijnbalg met twee schepbalgen. In 1973 werd er door Van Vulpen een schokbalg toegevoegd. De originele handpomp is nog aanwezig, en is nog bruikbaar.

Het verhogen van de winddruk resulteerde in een warm opbloeiende klank die zangerig is en zeer grondtonig, iets wat men jarenlang heeft gemist in Houten. De Bourdon 16′ was al jarenlang nauwelijks hoorbaar, na de drukverhoging van 2007 zorgt de Bourdon 16′ weer voor een uitstekend klankfundament, dat met name voor de gemeentezang een sterke verbetering is.

Foto’s uit 2006

v.l.n.r. Trompet 8′, Speelfluit 4′, Woudfluit 2′, Octaaf 4′, Mixtuur, Holpijp 8′, Salicionaal 8′, Bourdon 16′ en uiterst rechts de achterzijde van de frontpijpen voor de Prestant 8′.

v.l.n.r. houten pijpwerk van de Holpijp 8′, Bourdon 16′ en rechts het frontpijpwerk van de Prestant 8′.

Detail van de Trompet 8′ voor de restauratie van 2007.

De originele handpomp met windzicht.

Foto’s uit 2007

Trompet 8′ vanaf c0 verwijderd, het groot octaaf is op deze foto nog niet verwijderd.

Trompet op de werkbank, duidelijk te zien zijn de ingedeukte bovenranden van de bekers.

Keel en tong uit de kop verwijderd.

Een willekeurige door De Koff beleerde keel.

Belering van De Koff verwijderd.

Keel en tong gepolijst.

Trompet 8′ terug geplaatst na restauratie. N.B. de toonaanduidingen zijn waarschijnlijk door De Koff opgeschreven.

Sander Booij werkt aan de intonatie van de Mixtuur.